GİRİŞ

Aküler, elektrik enerjisini depolamak amacıyla geliştirilmiş ve kara ile deniz taşıtlarında yaygın olarak kullanılan vazgeçilmez enerji kaynaklarıdır. Yaklaşık 160 yıl önce icat edilen bu teknoloji, zaman içinde birçok iyileştirme ve geliştirmeye uğrasa da temel çalışma prensipleri bugün de büyük ölçüde aynıdır.

1) AKÜ NEDİR?

Akü, elektrik enerjisini kimyasal olarak depolayan ve ihtiyaç duyulduğunda bunu tekrar elektrik enerjisine çevirerek kullanıcıya sunan bir enerji kaynağıdır. Bugün kara ve deniz araçlarının vazgeçilmez birer parçası olan aküler, 159 yıl önce icat edilmiştir. Aradan geçen sürede teknolojik gelişmelerle çeşitli iyileştirmeler yapılmasına rağmen, temel çalışma prensipleri değişmemiştir.

2) AKÜ ÇEŞİTLERİ

Aküler genel olarak üç ana gruba ayrılır:

• Kurşun Asit Aküler (Sulu Aküler): Elektrolit olarak süyreltik sülfürik asit ve kurşun plakalardan oluşur. İki türdür:

  • Kapaklı, bakım gerektiren tür.

  • Tam bakımsız (VRLA) kapalı tür.

• Jel Aküler: Elektroliti jöle formundadır. Kapalı ve bakımsızdır. Derin deşarj (Deep Cycle) özelliği yüksektir. Hızlı şarj edilemez.

• AGM Aküler: Elektrolit, cam elyaf arasına emdirilmiştir. Hızlı şarj olabilir, yatay veya dikey kullanıma uygundur.

Kullanım amaçlarına göre aküler ayrıca şu şekilde sınıflandırılabilir:

• Starter Aküler: Kısa sürede yüksek akım sağlar. Marş motorları ve baş pervaneleri için uygundur.

• Deep Cycle Aküler: Daha uzun süreli ve sabit akım ihtiyaçları için idealdir. Aydınlatma, buzdolabı gibi servis tüketiciler için tercih edilir.

• Çift Amaçlı Aküler: Hem marş hem de servis ihtiyaçlarını karşılayabilecek ara tip akülerdir.

3) TEKNEDEKİ AKÜLER

Her akünün görevi farklıdır; bu farkları dikkate alarak yapılan doğru seçimler, hem güvenlik hem de sistem verimliliği açısından kritik rol oynar. Bu ayrım, tekne içi enerji yönetimini kolaylaştırır.

Teknelerde kullanılan aküler üç ana gruba ayrılır:

• Motor Aküeler: Yalnızca ana makinelerin çalıştırılmasında kullanılır. Hiçbir diğer yükte kullanılmaz.

• Servis Aküeler: Aydınlatma, navigasyon, vinç, buzdolabı gibi sistemleri besler.

• Baş Pervanesi Aküeler: Sadece baş pervaneyi çalıştırmak için kullanılır.

Motor ve baş pervanesi aküelerinin Starter, servis aküelerinin ise Deep Cycle veya Çift Amaçlı olması ömür ve verimlilik açısından doğrudur.

4) VOLT, AMPER, WATT NEDİR?

• Volt (V): Akü kutupları arasındaki elektrik gerilimidir.

• Amper (A): Çekilen akım miktarıdır.

• Watt (W): Tüketilen toplam enerjidir. Volt x Amper ile hesaplanır.

Örnek: 5A çeken bir buzdolabı 5A x 12V = 60W tüketir. Günde 12 saat çalışırsa, 60W x 12 = 720Wh/gün tüketimi olur.

Bu hesaplama üzerinden Watt-saat (Wh) bazında enerji ihtiyacı belirlenmelidir. Volt ve amper değişebilir ancak watt sabittir. Bu da hesaplamalarda en sağlıklı metottur.

5) ŞARJ / DEŞARJ SÜRECİ

Akülerin uzun ömürlü olmasını sağlamak, yalnızca doğru ürün değil; doğru kullanım ve şarj alışkanlıklarıyla mümkündür. Her döngü, akünün geleceği için bir yatırımdır.

Aküler şarj edilirken enerji depolar, kullanımda ise deşarj olur. Bu süreç "Cycle" (döngü) olarak adlandırılır.

• Deşarj Derinliği (DOD): Kullanılan enerji oranıdır. 140Ah akünün 70Ah kullanılması = %50 DOD.

• %50 DOD ile kullanılan bir akü, 250 cycle; %80 DOD ile kullanılan aynı akü, 100 cycle ömre inebilir.

Akü ömrünü uzatmak için:

• DOD %50 altında tutulmalı,

• Servis akü bankı ihtiyacı doğru hesaplanmalı,

• Şarj cihazları doğru seçilmeli ve şarj protokollerine uyulmalı.

ŞARJ PROTOKOLLERİ VE DİKKAT EDİLECEKLER

• Her akü tipi özel bir şarj voltajı, süresi ve "float" değerine sahiptir.

• Yanlış şarj protokolü (JEL aküyü sulu akü ayarıyla şarj etmek gibi) aküyü bozar.

• 0,7V fazla voltajla şarj etmek bile ömrü %60 azaltabilir.

• Ortam sıcaklığı 30°C üstüne çıkarsa akü ömrü yarıya iner.

Şarj Akımı Ne Olmalı?

• Akü bankının %10-15'i kadar amper şarj için idealdir.

• 400Ah akü bankı çin 40-60A şarj uygundur.

• Aşırı akımla şarj ısı artırır, bu da ömrü azaltır.

Redresör Tercihi:

• Akü sıcaklığını sensörle algılayan modeller tercih edilmelidir.

• Sülfata karşı rejenerasyon moduna sahip olması faydalıdır.

  
  

6) AKÜ BANKLARI

Doğru bağlantı yapısı ve aküler arası uyum, toplam kapasiteyi verimli kullanmanın anahtarıdır. Uyumlu olmayan aküler bir bütün sistemin performansını düşürebilir.

• Paralel bağlantı: Voltaj sabit, Ah artar.

• Seri bağlantı: Voltaj artar, Ah sabit kalır.

Örnek:

• 4x 100Ah = 400Ah 12V paralel bank.

• 4x 100Ah = 24V 200Ah seri-paralel bank.

• Her iki sistem de toplamda 4800 Wh kapasiteye sahiptir.

Dikkat Edilmesi Gerekenler:

• Tüm aküler aynı marka ve yaşta olmalı.

• Yeni aküler eski akülerle birleştirilmemelidir.

• Aksi takdirde yeni aküler, eski akülerin kaybını kompanse etmeye çalışır ve ömrü kısalır.

"Bir zincir, en zayıf halkası kadar güçlüdür."

7) GÜNEŞ PANELLERİ – AKÜLERİN EN SADIK DESTEKÇİSİ

Kullanım sırasında enerji ihtiyacını karşılar.

Kullanım dışı zamanlarda aküleri korur.

Sahil elektriği olmadığında şarj devam eder.

Ekonomik Katkısı:

• Aküler 2-3 yıl yerine 5-6 yıl dayanabilir.

Panel Hesabı Örneği:

• Günlük 100Ah tüketim x 12V = 1200Wh

• 5 saat verimli şarj süresi için 1200 / 5 = 240W panel ihtiyacı vardır.

• 2x125W monokristal panel yeterlidir.